شهر سوخته

«منصور سجادی»، باستانشناس و سرپرست هیات کاوش در شهر سوخته

محوطه 150 هکتاری شهر سوخته یکی از منحصر به فردترین محوطه های باستانی کشور و جهان است که در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان زابل جای گرفته است. در این محوطه باستانی تاکنون آثار بسیار مهمی از یک شهر پیشرفته در هزاره های پیش از میلاد که شامل بخش های مسکونی، صنعتی، یادمانی و گورستانی است، کشف شده است.


چشم مصنوعى ۴۸۰۰ ساله در شهر سوخته کشف شد

گردآوری و تنظیم: فرهنگ و هنر
براى نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعى متعلق به چهار هزار و ۸۰۰ سال پیش کشف شد. سرپرست گروه باستان شناسى شهر سوخته با بیان این مطلب افزود: این چشم متعلق به زنى تنومند ۲۵ تا۳۰ ساله است که در قبر شماره شش هزار و ۷۰۵ منطقه گورستان مدفون بوده است. «سید منصور سیدسجادى»، با اشاره به مطالعات اولیه که بیانگر وجود آثار آبسه در زیر طاق ابرو است، افزود: به علت این که زمان زیادى بخش زیرین چشم مصنوعى با پلک در تماس بوده آثار ارگانیکى پلک چشم در روى آن قابل رؤیت است.

این چشم مصنوعی با قیر و بخشی از مواد حیوانی درست شده است که بسیار نرم بوده و تمامی مویرگ ها روی چشم دیده می شود. این کشف جدید ، شهر سوخته را بیش از پیش برای کشفیات باستان شناسی مهم نشان داد . چرا که تاکنون شهر سوخته نخستین شهر باستانی است که 4 کشف مهم در آن صورت گرفته است. اشیایى چون قدیمى ترین تخته نرد و قدیمى ترین زیره دنیا نیز در این شهر کشف شده است:
نخستین خط کش جهان - نخستین بازی فکری جهان- نخستین انیمیشن جهان – و نخستین چشم مصنوعی جهان...


شهر سوخته کجاست؟

این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند.
محوطه باستانی شهر سوخته در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد، توسط مهاجرانی که از چهار گوشه به ‌آن مهاجرت کرده‌اند، بنا شده است. این شهر اعجاب‌انگیز، یکی از شهرهای بسیار متمدن و پیشرفته در چند هزار سال پیش بوده است که توجه بسیاری از باستان‌شناسان جهان را به خود جلب کرده است. شهر سوخته در ۵۶ کیلومتری زابل سیستان و بلوچستان امروزی قرار دارد و تاکنون 8 فصل کاوش و حفاری مداوم در آن انجام شده است.

کلنل بیت، یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را دیده است. پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در اوایل سده حاضر، اطلاعات مفیدی در خصوص این محوطه بیان کرده است. بعد از او شهر سوخته توسط باستان شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفت.

محوطه 150 هکتاری شهر سوخته مربوط به عصر مفرغ و برنز یکی از منحصر به فردترین محوطه های باستانی کشور و جهان است که در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان زابل جای گرفته است. در این محوطه باستانی تاکنون آثار بسیار مهمی از یک شهر پیشرفته در هزاره های پیش از میلاد که شامل بخش های مسکونی، صنعتی، یادمانی و گورستانی است، کشف شده است.
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌‌دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند. هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکونی بوده است.

تحقیقات نشان داده است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می‌‌شود، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار در آنجا فراوان وجود داشته است. در آن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده، اما آب رودخانه هیرمند و شعباتش به خوبی زمین‌های کشاورزی شهر سوخته را سیراب می‌‌کرده است.

دریاچه هامون در ۳۲۰۰ قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بوده و رودها و شاخه‌های قوی از آن منشعب می‌‌شده و در اطراف آن نیزارهای وسیعی وجود داشته است. در بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه‌های مختلف و آبراه‌هایی پیدا شده که به مزارع کشاورزی شهر سوخته آب می‌‌رسانده اند. در اولین فصل کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود برنامه ریزی شهری در این شهر است.

وسعت «شهر سوخته» و یافته‌های کاوشگران این محوطه باستانی را از صورت یک محوطه عادی دوران مفرغ خارج کرده و به این نتیجه رسانده که زندگی در«شهر سوخته» با دوران آغاز شهرنشینی در فلات مرکزی ایران و بین النهرین هم‌زمان است. سند یا کتیبه‌ای که نام واقعی و قدیمی این شهر را مشخص کند هنوز به دست نیامده و به دلیل آتش سوزی در دو دوره زمانی بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۲۷۵۰ قبل از میلاد «شهر سوخته» نامیده می‌‌شود.




اولین انیمشیشن جهان

پنج هزار سال پیش در «شهر سوخته»، هنرمند نقاش، روی یک جام سفالین طرحی از یک «بز» را ترسیم کرد. او در نظر داشت که نقش بز را در اطراف دهانه جام تکرار کند، اما وقتی شروع به کار کرد، توانست در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درختی حرکت کرده و از برگ آن تغذیه می‌کند. این اولین باری بود که در جهان باستان، «تصویر متحرک» پا به عرصه حیات گذاشت.

سفال‌ها در جهان باستان، نقش «بوم» را برای نقاشان و هنرمندان زمان خود ایفا می‌کردند. آنها با نقاشی روی سفال‌های مختلف از اعتقادات و محیط اطراف خود به ویژه طبیعت پیرامون‌شان به عنوان یک سمبل و نماد استفاده می‌کردند.
در سفال‌های «شهر سوخته»، که از متمدن‌ترین و پیشرفته‌ترین تمدن‌های باستانی در پنج هزار سال پیش است، نقش بز و ماهی بیش از هر نقش دیگری دیده می‌شود. بز و ماهی، دو حیوانی هستند که در این منطقه بیش از هر حیوان دیگری از آنان استفاده می‌شد و ساکنان شهر سوخته را به ادامه حیات اجتماعی خود امیدوار می‌کرد.

کشف این سفال با نقاشی متحرک ثبت شده روی آن، در میان سفال‌های این منطقه نیز بی‌مانند بوده است. این نقاشی، حرکت تصاویر را در کوتاه‌ترین زمان ممکن روی جامی که دهانه آن 8 سانتی متر قطر دارد، نشان می‌دهد. در دیگر سفال‌های یافته شده در شهر سوخته نقوش متفاوتی دیده می‌شود که برخی اوقات تکرار شده‌اند، اما حرکتی در آنها دیده نمی‌شود. از نگاه باستان‌شناسان این کشف نشان دهنده آن است که مردمان شهر سوخته بسیار باهوش، هنرمند و در زمان خود پیشرو بوده‌اند.
«منصور سجادی»، باستان‌شناس و سرپرست هیات کاوش در شهر سوخته در این باره می گوید: «در کاوش‌های خود روی محوطه باستانی شهر سوخته به نکته بسیار جالبی برخورد کردیم. در جریان کاوش گوری که ظرف سفالین با نقاشی متحرک از آن به دست آمده بود، به اسکلتی برخورد کردیم که به احتمال فراوان تصویرگر همین جام بوده است. روی این جام سفالین نخودی رنگ، تصویر یک بز و یک درخت دیده می‌شود. نقاشی این جام بسیار هنرمندانه دور تا دور آن انجام شده است. تصویرگر این جام، بز را به حرکت وا داشته و آن را با یک حرکت جهشی به درخت نزدیک کرده است. حرکت در این تصاویر به خوبی مشاهده می‌شود.»

باستان‌شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه‌ای از یک تصویر متحرک را در قالب یک فیلم 20 ثانیه‌ای به دست آورند.
سرپرست تیم کاوش در شهر سوخته گفت: «حرکت بز به سوی درخت و تغذیه او از برگ درختان در 5 حرکت مصور شده است. در این تصاویر نه تنها بز به سمت درخت حرکت می‌کند، بلکه جهش وی و پریدن بز روی برگ درختان کاملا دیده می‌شود.»

به گفته این باستان‌شناس، بز از جمله حیواناتی است که در رسیدن به ارتفاعات تبحر داشته و می‌تواند با یک حرکت جهشی به سمت بالا حرکت کند. هنرمند نقاش شهر سوخته‌ای، با دقت و زبردستی موفق به تصویر کردن جهش این بز شده است.از این جام برای نوشیدن استفاده می‌شده است. ارتفاع این جام 10 سانتی‌متر است و روی یک پایه استوار شده است.
این جام یک جام منحصربفرد می باشد که تاکنون در دوره‌های پیش از تاریخی چنین تصاویری دیده نشده است. در بسیاری از ظروف، اشکالی را می‌بینیم که تنها تکرار شده‌اند، اما حرکتی در آنها دیده نمی‌شود. تحقیقات ما نشان داده است که این نقش، قدیمی‌ترین ایده مردمان باستان برای ارایه «تصویر متحرک» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.»




انسان های 5000 ساله

کاوش های تخصصی در گورستان شهر سوخته و جمع آوری بیش از 500 نمونه اسکلت انسان پیش از تاریخ، باعث شده این پایگاه به بزرگترین و کاملترین کارگاه انسان شناسی خاور میانه تبدیل شود.
« این کارگاه با داشتن بیش از 500 نمونه اسکلت انسان پیش از تاریخ، بزرگترین و کاملترین کارگاه انسان شناسی خاورمیانه است. اسکلت های جمع آوری شده در این کارگاه حاصل 9 فصل کاوش مداوم باستان شناسی بوده که برخی از آنها جزو منحصر به فرد ترین نمونه های انسانی کشف شده در ایران محسوب می شود.»
همه اسکلت های جمع آوری شده در این کارگاه متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد هستند و هم اکنون در بسته بندی های محکمی در این کارگاه برای مطالعات انسان شناسی پیش از تاریخی نگهداری می شوند.

این شهر ۱۵۰هکتارى اعجاب انگیز که در جاده زاهدان به زابل قرار دارد، یکى از سرمایه هاى ملى سیستان و بلوچستان به حساب مى آید. شهر سوخته پنج هزار سال پیش کلان شهرى در اوج تمدن و پیشرفت در هنر و صنعت بوده، اما هنوز هیچ کس نام اصلى و دلیل از میان رفتن آن شهر را نمى داند. باستان شناسان حدس مى زنند وقوع یک آتش سوزى مهیب یا تغییر مسیر رودخانه هیرمند سبب متروک شدن این شهر شده است.



زنان شهر سوخته

کاوش در گورستان شهر سوخته و کشف مهرهای گلی در قبر خانم ها اثبات می کند که 5 هزار سال پیش کنترل اقتصادی خانواده های شهر سوخته با خانم ها بوده و آن ها نقش به سزایی در جامعه آن دوران ایفا می کردند.
دکتر «منصور سجادی»، سرپرست هیات کاوش باستان شناسی شهر سوخته در این باره می گوید: «طی 8 فصل گذشته کاوش در محوطه باستانی شهر سوخته مهر های گلی بی شماری بدست آمد که مربوط به خانواده ها می شده و حکم امضاء را برای هر خانواده داشته است. این مهرها همواره در قبر خانم ها پیدا می شده و نهمین فصل کاوش نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.»
این موضوع اثبات می کند که خانم ها کنترل کننده اقتصاد در هر خانواده ای بوده اند و نقش موثری در جامعه آن دوران داشتند.»

مهرهای گلی به دو صورت استامپی و استوانه ای یافت می شوند. در شهر سوخته بیشتر مهرهای بدست آمده مربوط به مهرهای استامپی تخت می شده که حکم امضاء هر خانواده را داشته است. این مهرها صرفا مصرف خانگی داشته اند و با مهرهای حکومتی فرق می کنند.
اما چون مهرهای گلی در قبر خانم ها یافت می شود نمی توان ادعا کرد که جامعه آن دوران زن سالارانه بوده است. زیرا این مهرها کنترل کیفی اقتصاد جامعه آن دوران را به عهده نداشتند و کمتر دیده شده است که اثر مهر شخصی و خانوادگی در کنار انبارها یافت شود. اما می توان این گونه نتیجه گرفت که کنترل اقتصاد خانواده های آن دوران در اختیار خانم ها بوده است.



زنان شهر سوخته پنج هزار سال پیش طبق مد روز لباس می پوشیدند

تحقیقات باستان‌شناسان درون قبور گورستان محوطه باستانی شهر سوخته نشان داد که زنان شهر سوخته مطابق مد روز پنج هزار سال پیش لباس می‌پوشیدند و به استفاده از زیورآلات و آرایش خود اهمیت می‌‌دادند.
این بررسی‌ها روی قبور و به خصوص مطالعه روی اسکلت زنان در کاوش‌های فصل پیش انجام شده و باستان‌شناسان، نحوه آرایش و نوع پوشش زنان شهر سوخته را به دقت مورد مطالعه قرار داده‌اند. اشیای داخل قبوری که با مردگان درون قبرهای پنج هزار سال پیش به درون خاک می‌رفتند، باستان‌شناسان و محققان را به این اطلاعات رهنمون کرده است.
در تمام قبور متعلق به زنان شهر سوخته، سرمه‌دان، سرمه و شانه دیده می شود. زنان این منطقه به زیورآلات خود توجه می کردند و بیشترین اشیای به دست آمده از شهر سوخته را زیورآلات قیمتی تشکیل می دهند که با هنرمندی و ظرافت بسیار ساخته شده‌اند.
زنان شهر سوخته در استفاده از سنگ‌های گرانقیمت بسیار تبحر داشتند و گردن‌بندها و دستبندهای به دست آمده از این منطقه، یکی از شاهکارهای هنری پنج هزار سال پیش محسوب می شود. در قبری متعلق به یک زن 18 ساله بسیار ثروتمند، سرمه‌دان، سرمه، شانه، جعبه آیینه فلزی، میله سرمه‌کشی مرمری، هاون سرمه‌کوبی و سایر وسایل تزیینی به دست آمده است. جنس و نوع اشیا نشان می‌دهد که این زن بسیار ثروتمند بوده، اما در قبور دیگر زنان نیز همین اشیا با جنس‌های معمولی و ارزان‌تر دیده می‌شود.
از روی بقایای پارچه‌های به دست آمده از شهر سوخته و همچنین پیکره‌های یافت شده در این منطقه، مشخص گریده است که زنان شهر سوخته لباسی همانند لباس «ساری» که در هندوستان و پاکستان استفاده می‌شود، می‌پوشیده‌اند. مردمان شهر سوخته از صنعت پارچه‌بافی بسیار بی‌نظیری برخوردار بوده‌اند و همین امر موجب شده که آنان در انتخاب رنگ و نقش لباس خود، تنوع زیادی داشته باشند. در یکی از پیکره‌های یافت شده، زن شهر سوخته لباسی مانند «ساری» پوشیده و لباس او از روی سینه به پایین با پولک و سنگ‌های قیمتی، تزیین شده است. تحقیقات روی زنان شهر سوخته در مجموع نشان می‌دهد که زنان پنج هزار سال پیش در این منطقه مطابق مد روز لباس می‌پوشیدند و ثروتمندی آنان موجب شده بود که آنان بسیار خوش‌لباس بوده و به آرایش خود بسیار اهمیت بدهند.


دستور پخت ۵ نوع غذای ۵ هزار ساله ساکنان شهر سوخته


ماهی و دانه های گشنیز را با هم خوب ترکیب کنید و در داخل برگ مو جای دهید. این ترکیب؛ دستور پخت یک نوع دلمه است که ساکنان محوطه باستانی شهر سوخته؛ پنج هزار سال پیش مصرف می کرده اند.

باستان شناسان ایرانی و ایتالیایی طی چند سال گذشته با بررسی یافته های باستان شناسی و گیاه باستان شناسی در محوطه باستانی شهر سوخته توانسته اند مواد غذایی و خوراکی، دستور پخت و ترکیب چند نوع غذا و نوشیدنی ساکنان این محوطه باستانی را در پنج هزار سال پیش شناسایی کنند.

ترکیب پخت سه غذای پنج هزار ساله:

1 _ عدس، گوشت گوسفند یا ماهی، کشک و کشمش
2 _ تخم اردک یا غاز که در داخل خاکستر گرم پخته می شود. این غذا بهتر است به همراه یک نان که از آرد کنجد پخته می شود میل شود.
3 _ گوشت گوسفند یا بز که در داخل شیر آماده می شود.
4 _ ترکیب یک نوع سوپ پنج هزار ساله
جو، گوشت گوسفند، کشک، کشمش که همراه با نان پخته شده از آرد کنجد میل می شود.

«منصور سجادی»، سرپرست هیات کاوش های باستان شناسی در شهر سوخته در مورد بررسی،‌ شناسایی مواد غذایی، ترکیبات و دستور پخت غذاهای ساکنان شهر سوخته می گوید: «طی چندین سال کاوش مختلف و با همکاری آزمایشگاه گیاه شناسی موزه ملی شرق شناسی ایتالیا با انجام بررسی های بسیار دقیقی روی باقی مانده مواد غذایی در ظروف باستانی، تجزیه و تحلیل سطح داخلی ظروف و سرند کردن خاک سطح محوطه ها توانسته ایم بیش از 25 نوع دانه خوراکی و گیاهی مصرفی، چند نوع نوشیدنی، انواع میوه ها و سبزیجات و روش آماده سازی چند نوع غذای ساکنان این محوطه باستانی را شناسایی کنیم.»
سجادی در مورد انواع میوه ها، لبنیات، مواد غذایی، دسرها و نوشیدنی های پنج هزار ساله، می گوید: «بررسی های ما نشان می دهد که مردم شهر سوخته از خیار، انگور، خربزه، هندوانه، پسته وحشی، زیره، گشنیز و سیر فراوان به عنوان میوه و سبزیجات، ماست و شیر به عنوان لبنیات، تخم اردک، گوشت اردک، ماهی، گوسفند، بز و گاو به عنوان پروتئین های خوراکی و از ماءالشعیر (آب جو تخمیر نشده) و آب انگور به عنوان نوشیدنی در پنج هزار سال پیش استفاده می کرده اند. همچنین کارشناسان و باستان شناسان؛ به بررسی فواید تغذیه مواد غذایی مصرفی ساکنان شهر سوخته نیز پرداخته اند.»
بررسی ها روی مواد مصرفی و ترکیبات غذایی ساکنان شهر سوخته نشان می دهد که آنها از تغذیه سالم برخوردار بوده اند و تمام پروتئین ها، ویتامین ها و ترکیبات مورد نیاز زندگی را در جیره غذایی خود مصرف می کرده اند.
این غذاهای پنج هزار ساله شهر سوخته توسط باستان شناسان حاضر در گروه کاوش های باستان شناسی مورد امتحان قرار گرفته است.


تازه ترین گزارش از اسرار شهر سوخته

images/20061018/city.jpg

اسرار شهر سوخته زابل که بهشت باستان شناسان دنیا نام گرفته همچنان برای بشر پنهان مانده است.
شهری که روزگاری مرکز تجاری، صنعتی مردم در پنج هزار سال قبل بود امروز به عنوان محوطه سوخته نام برده شده و هر سال بخشی از اسرارش برای همگان آشکارمی‌شود.
شهرسوخته زابل شهری پنج هزارساله در دل کویراست که با آشکار شدن اسرار نهفته‌اش در هر فصل کاوش توسط باستان شناسان ، مردم دنیا و به خصوص محققان را حیرت زده می‌کند.
با گذر در محور زابل به زاهدان در ‪ ۵۵‬کیلومتری زابل و در حاشیه جاده ، تپه‌هایی مرتفع مشاهده می‌شود که در کویر خشک و سوزان سیستان خودنمایی می کند.

کاخ شهر سوخته نخستین بخش از تمدن کهن این محوطه منحصر به فرد است که در زوایای مختلف هر رهگذری را بی‌گمان به سوی خود می‌کشاند.
باستان شناسان و محققان داخلی و خارجی با دستان پرتوان و اندیشه خود تاکنون توانسته‌اند اسرار و رازهای نهفته‌ای را از نحوه سکونت مردمان پنج هزار سال قبل در محوطه‌ای که معلوم نیست آن زمان چه نام داشت کشف کنند.
شهرباستانی سوخته متعلق به ‪ ۳۲۰۰‬قبل ازمیلاد ابتدا توسط باستان شناسان و محققانی ازایران و ایتالیا در سال ‪ ۱۳۴۶‬شمسی به سرپرستی "موریسیو توزی" مورد کاوش و تحقیق قرار گرفته است.
شهرسوخته در همجواری یکی از دلتاهای رود هیرمند قرار دارد و از مهمترین مراکز دوران مفرغ در شرق ایران بشمار می‌رفت.
این شهر با ‪ ۱۵۰‬هکتار وسعت پس از ‪ ۹۰۰‬سال رونق و شور و نشاط به یک‌باره و به صورت ناگهانی از بین رفته است.
براساس آثار موجود و مکشوفه باستانی، سرزمین سیستان و بخصوص شهر سوخته از گذشته‌های دور دارای تمدن و فرهنگ بسیار شکوفا بوده‌است.
این منطقه به لحاظ موقعیت خاص اقلیمی، سیاسی و فرهنگی مرکز ارتباطات تمدن‌های بزرگ ماوراالنهرین، بین النهرین و هند و چین به شمار می‌رفته است.

اندک شهرهای باستانی شامل شوش ، تپه ملیان در ایران و موهنجارو در پاکستان تنها از لحاظ قدمت با شهر شهرسوخته زابل برابری دارند.
بر اساس کاوش‌های انجام شده تاکنون شهرسوخته زابل از پنج بخش شامل گورستان، منطقه مسکونی، بناهای یادمانی ، صنعتی و بخش مرکزی تشکیل شده است.
شهرسوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن به عنوان بزرگترین استقرار شهرنشینی درنیمه شرقی فلات ایران نمونه‌ای منحصر به فرد و حکایت گر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشته‌های دور سیستان است.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب، کاوش‌های جدی این محوطه بی‌نظیر توسط هیات ایرانی به سرپرستی دکتر "سیدمنصور سید سجادی " آغاز شد تا اسرار پنهان شده در کویر سیستان به جهانیان معرفی شود.
شهرسوخته تاکنون با فعالیت باستان شناسان و محققان با انجام ‪ ۹‬فصل کاوش به جهانیان معرفی شده است.
البته کارشناسان معتقدند که تاکنون با انجام این ‪ ۹‬فصل تنها چهار درصد از شهر سوخته مورد حفاری و تحقیق قرار گرفته است.
آثار بدست آمده از فصول مختلف کاوش در شهر سوخته وجود علوم و صنایع مختلف را در این مکان برای مردم دنیا به اثبات رسانده است.
علم ریاضیات با کشف خط کشی از چوب آبنوس با دقت نیم میلیمتر، صنعت جواهرسازی، هوش بالا با کشف انواع بازی‌های فکری، پزشکی با انجام نخستین عمل جراحی مغز و سزارین و دامداری نمونه‌ای از افتخارات ساکنان سرزمین سیستان و به ویژه شهر سوخته در پنج هزار سال قبل است.
مهمتر از همه کشف جامی که بر روی آن نخستین انیمیشن دنیا حکاکی شده اهمیت شهر سوخته زابل را چنان زیاد کرده که روز به روز بر تعداد علاقه مندان به تاریخ و تمدن سیستان افزوده است.
این جام نقش بزی را نشان می‌دهد که با پنج حرکت برای خوردن برگ به بالای درخت می‌پرد.
خودکفا بودن اقتصاد در شهر سوخته یکی از نکته‌های مهم است که کمتر می توان در محوطه‌هایی با قدمت مشابه جست و جو کرد.
شواهد مکتوب نشان می‌دهد که پیش از آغاز کاوش‌های شهر سوخته بسیاری از باستان شناسان بر این باور بودند که مراکز فرهنگی وتمدنی در میان رودان و جنوب غربی ایران واقع شده است.
در واقع دوره‌های دوم و سوم که مربوط به اواسط دوران مفرغ است دوره‌های شکوفایی شهر سوخته بشمار می‌روند.
وجود اشیا و سنگ‌هایی که مواد اولیه آن متعلق به منطقه شهر سوخته نیست نشان می‌دهد که شهر سوخته در دوره زندگی فعال خود با تعدادی از شهرها و مراکز باستانی همزمان روابط اقتصادی محکمی داشته است.
سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهرسوخته زابل در آخرین فصل کاوش در مورد آخرین یافته‌های کاوش دراین شهرباستانی به خبرنگارایرنا گفت : تحقیقات بر روی آثار مکشوفه از مناطق مسکونی و گورستان شهر سوخته نشان می دهد مردم این شهر در چهار دوره استقراری بین سال‌های ‪ ۱۸۰۰‬تا ‪ ۳۲۰۰‬قبل از میلاد سکونت داشته اند.
دکتر سیدمنصورسید سجادی یکی از دلایل نامگذاری شهرسوخته به این نام را سوختن شهر طی دو مرحله در ‪ ۲۷۰۰‬و ‪ ۲۴۰۰‬قبل از میلاد ذکر کرد.
وی ادامه داد: تا پیش از آغاز کاوش در شهرسوخته، بسیاری از باستان شناسان و محققان بر این باور بودند که مراکز فرهنگی و تمدنی تنها در میان رودان، بین النهرین و جنوب غربی ایران قرار دارد.
سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهرسوخته زابل افزود : عمده فعالیت باستان شناسان و محققان در فصل نهم، کاوش در گورستان، بناهای یادمانی و منطقه مسکونی متمرکز بوده است.
سجادی بابیان اینکه کاوش کامل در شهر سوخته چهار نسل به طول می‌انجامد، گفت: باستان شناسان در طول فصول کاوش تاکنون تنها توانسته‌اند درصد کمی از این شهر باستانی را مورد کاوش و تحقیق قرار دهند.
وی افزود: برای انجام هر فصل کاوش در شهر سوخته حداقل دو سال مطالعه نیاز است.
وی حضور ‪ ۱۶‬نفر فارغ التحصیل بومی دانشگاه زابل و زاهدان همراه باستان شناسان برای انجام کاوش را یکی از موارد مهم در فصل نهم کاوش ذکر کرد و گفت : نیروهای بومی این استان از استعداد خوبی برخوردار هستند.
سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهر سوخته زابل همچنین حضور متخصصانی از کشورهای خارجی برای انجام کاوش و تحقیق بر آثار کشف شده را بسیار مهم دانست و افزود: هیچ زمان یک تیم به تنهایی نمی‌تواند به نتایج درست و اهداف کلی برسد.
سجادی ادامه داد: هر ساله در فصول کاوش در شهر سوخته از محققانی در رشته های گیاه باستان شناسی، زمین شناسی، انسان شناسی، جغرافیای طبیعی و پزشکی کمک گرفته می‌شود. سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهر سوخته در عین حال این محوطه و به ویژه گورستان آن را به دلیل وجود اشیا و ابزار مختلف بسیار غنی تر از دیگر محوطه‌های باستانی توصیف کرد.
سجادی اظهارداشت: درگورستان شهرسوخته انواع مختلف گیاهان، مواد غذایی سفال ، ابزار بازی ،انواع پارچه رنگی و وسایل آرایشی کشف شده که این خصوصیات شهرسوخته را نسبت به دیگر محوطه‌های باستانی متمایز می‌کند.
وی بیان کرد: با تحقیقات بر روی پارچه‌های رنگی کشف شده در شهرسوخته به این نتیجه رسیدیم که بزرگترین مجموعه پارچه و مواد اورگانیکی دنیا در این شهر وجود دارد.
او پارچه‌های کشف شده درشهرسوخته زابل را بیش از ‪ ۱۲‬نوع عنوان کرد و گفت: تحقیقات بیشتر برروی این پارچه‌ها همچنان ادامه خواهد داشت.
وی شهر سوخته را از لحاظ تقسیم بندی در بین دیگر محوطه‌های باستانی دنیا بی نظیر دانست و افزود : تقسیم بندی محله‌های مختلف شامل منطقه سکونت ، بناهای یادمانی و محل کارگاهای صنعتی مساله‌ای است که درهیچ شهر باستانی وجود ندارد.
وی ادامه داد: تحقیقها نشان می‌دهد که نزدیک به ‪ ۴۰‬هزار قبر با بیش از چهارمیلیارد ماده فرهنگی در گورستان ‪ ۲۵‬هکتاری این شهر وجود دارد.
او گفت: دو نمونه ازگورهای کشف شده درگورستان شهرسوخته سردابه‌ای و بقیه ساده بوده است.
وی اضافه کرد: تاکنون ‪ ۹‬نمونه گور و نحوه تدفین مردگان در شهرسوخته زابل کشف شده‌است.
پایگاه بین‌المللی شهر سوخته زابل از سال گذشته فعالیت حرفه‌ای خود را به نحو چشمگیری در منطقه سیستان در ‪ ۵۶‬کیلومتری زابل آغاز کرده است.
این پایگاه با بهره‌گیری از کارشناسان مجرب در بخشهایی از جمله باستان شناسی، رایانه، انسان شناسی و ثبت توانسته نقش بسزایی در معرفی و شناخت هر چه بهتر شهر سوخته به دنیا ایفا کند.
مدیر پایگاه بین‌المللی شهر سوخته زابل در گفت و گو با ایرنا گفت: طرح جامع شهر سوخته در حال اجراست.
علیرضا خسروی افزود: در اجرای این طرح برنامه‌ها و اقدامهای مختلفی از جمله طبقه بندی سفال ، تهیه بانک اسناد و مدارک و شناسایی تپه‌های اقماری اجرا می‌شود.

وی ادامه داد: برای نخستین بار با مشخص شدن جایگاه اعتباری ویژه برای پایگاه بین‌المللی شهر سوخته این پایگاه و محوطه آن توسعه می‌یابد.
او اظهارداشت: با پیگیری مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری سیستان و بلوچستان و به خصوص حمایت استاندار اعتبار ویژه‌ای به پایگاه شهرسوخته اختصاص یافته است.
مدیر پایگاه بین‌المللی شهرسوخته گفت: بخشی از اعتبار برای ساماندهی محوطه و اجرای طرح جامع مطالعاتی این شهر تخصیص یافته است.
خسروی افزود: پایگاه بین‌المللی شهرسوخته بزودی به یک مرکز بزرگ پژوهشی تبدیل خواهد شد.
وی همچنین از تهیه نقشه دیجیتالی شهر سوخته خبر داد و اظهارداشت: پس از شناسایی تپه‌های اقماری شهر سوخته نسبت به تهیه این نقشه اقدام می‌شود.
مدیر پایگاه بین‌المللی شهر سوخته زابل گفت: تاکنون ‪ ۲۰۵‬تپه اقماری در این محوطه کشف شده است.
خسروی با بیان اینکه ‪ ۱۰۳‬تپه از مجموع تپه‌های کشف شده مربوط به امسال است، اظهارداشت: شهرسوخته زابل از حیث کشف تپه‌های اقماری در بین شهرهای باستانی کشور رکورد دار است.
خسروی ابراز امیدواری کرد که در مجموع بیش از یک هزار تپه اقماری در این شهر باستانی شناسایی شود.
وی بیان کرد: تلاش می‌شود تا پایان امسال ‪ ۴۰۰‬تپه اقماری در این منطقه تاریخی مورد شناسایی قرار گیرد.
کارشناسان معتقدند که ساکنان شهر سوخته به علت همراه گذاشتن اشیا، ابزار کار، موادغذایی و آرایشی در گور مردگانشان به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته اند.
سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهر سوخته گفت: کشف مهرهای استوانه‌ای و مسطح نشان از بالابودن اقتصاد ساکنان شهر سوخته دارد.
سجادی افزود: البته بیشتر مهرها در گورهای زنان شهرسوخته یافت شده که نشان می‌دهد اقتصاد این شهر در آن زمان در اختیار این قشر بوده است.
سجادی ادامه داد: در دنیای باستان از مهرها به عنوان ابزار کنترل اقتصاد جوامع یاد می‌شود.
او گفت: دربرخی موارد، مهرهای شاخصی کشف شده که سوراخی به اندازه رد شدن یک تارموی انسان از آن وجود دارد.
وی بابیان اینکه تاکنون طی ‪ ۹‬فصل کاوش کتیبه و یاآرشیو این شهرکشف نشده است، افزود: درصورت پیدا شدن این کتیبه می‌توان اطلاعات دقیقی از این محوطه منحصر به فرد بدست آورد.
سرپرست تیم باستان شناسی شهر سوخته اضافه کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که ساکنان شهرسوخته به دیگر نقاط پیام ارسال می‌کردند.
وی جمعیت شهر سوخته در پنج هزار سال قبل را بر اساس تحقیقهای صورت گرفته بیش از ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۵‬هزار نفر ذکر کرد. او ادامه داد: در فصل نهم کاوش ، غیر از حفاری‌های مرکزی گورستان تعداد شش گمانه ‪ ۱۰۰‬متری در شهر سوخته حفر و مورد کاوش قرار گرفته است.
وی گفت: پارسال دربخش مرکزی گورستان ‪ ۱۰۹‬قبر مورد حفاری قرار گرفت که در نهایت ‪ ۱۴۲‬اسکلت پیدا شده است.
سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهر سوخته اعلام کرد: سال گذشته در فصل نهم کاوش تعداد قبور حفاری شده نسبت به دیگر فصل‌ها بیشتر بود.
سجادی ادامه داد: البته اسکلت‌های پیدا شده داخل قبور در فصل نهم شکسته و پوسیده بود.
وی افزود: برای باستان شناسان پوسیدگی و شکسته بودن اسکلت‌ها و اشیا نمی تواند از لحاظ علمی و فنی مانعی در تحقیق باشد.
وی بااشاره به کشف دو سبد حصیری در گورستان شهر سوخته زابل اظهارداشت : این دوسبد نیز در گورستان شهرسوخته در کنار گور دختر جوانی کشف شده است.
وی بااشاره به مشخصه‌های ظاهری این دو سبد گفت: این سبدها از جنس حصیری با استفاده از نی‌های دریاچه هامون بافته شده‌اند و به طور کامل سالم است.
سرپرست تیم باستان شناسی بین‌المللی شهرسوخته زابل بابیان اینکه این دو سبد یا زنبیل تنها نمونه‌های واقعی در هزاره سوم قبل از میلاد است، افزود: در داخل این سبدها توده پارچه‌ای بسیار ظریف سوخته و نیز یک کیسه چرمی پیدا شده است.
سجادی دلیل سالم ماندن سبدهای حصیری در گورستان شهرسوخته را خاک مناسب و شرایط آب و هوایی این محوطه ذکر کرد.
وی ادامه گفت: تاکنون کتب متعددی به زبان‌های روسی ، فارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی از یافته‌ها و خصوصیات منحصر به فرد شهر سوخته چاپ و منتشر شده است.
شهر سوخته از لحاظ تحقیقات انسان شناسی نیز برای کارشناسان و محققان آزمایشگاهی منحصر به فرد به شمار می‌رود.
این محوطه تاریخی بهترین پایگاه باستان شناسی دنیا برای انجام تحقیقات بر روی منابع انسانی است.
در گورستان شهر سوخته انواع اسکلت‌ها از یک تا ‪ ۱۰۰‬درصد پوسیدگی یافت شده است.
به دلیل وجود خاک مناسب ، اسکلت‌های سالم متعددی نیز در گورستان شهر سوخته پیدا شده است.
باستان شناسان توانسته‌اند در فصول مختلف کاوش ‪ ۵۰۰‬اسکلت انسان در سنین و اندازه‌های مختلف از گورستان کشف کنند.

تحقیقات کارشناسان و انسان شناسان نشان می‌دهد که وجود بیماری ستون فقرات و چسبندگی مهره‌ها عارضه‌ای مشترک بین زنان و مردان این شهر پنج هزار ساله بوده است.
قدیمی‌ترین اسکلت یافت شده از گورستان شهر سوخته متعلق به مردی با قد یک متر و ‪ ۹۰‬سانتی متر است.
ایجاد نخستین کارگاه دایمی مرمت آثار فرهنگی یکی دیگر از اقداماتی بود که در پایگاه بین‌المللی شهر سوخته ایجاد شده است.
ایجاد این کارگاه که دانشجویان رشته مرمت دانشگاه زابل نیز همکاری دارند گام مهمی برای شناسایی هر چه بیشتر قابلیت‌های سیستان است.
آثار کشف شده و شواهد موجود نشان می‌دهد که زنان شهر سوخته در پنج هزار سال قبل در کنار مردان سرگرم امور معاش زندگی بوده‌اند.
درشرایط حاضر که نزدیک به دو هزار سال از پایان استقرار انسان در شهر سوخته زابل گذشته انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی شکسته در سطح محوطه وسیع این شهر پیدا می‌شود.
این ظروف و سفالینه‌های شکسته به همراه انواع پارچه، حصیر و چوب نشان می دهد که این سرزمین روزگاری یکی از نقاط غنی جهان در پنج هزارسال قبل بوده است.
طراحی تمبر نخستین انیمیشن کشف شده جهان در شهر سوخته یکی از آخرین برنامه‌های شاخص کارشناسان پایگاه بین‌المللی این محوطه است که با موفقیت انجام شد.
بر روی این تمبر نقشه شهر سوخته به همراه جام منقش به تصویر طراحی شده است.
فصل دهم کاوشهای باستانشناسی بزودی با حضور کارشناسان این رشته در شهر سوخته آغاز می‌شود تا بار دیگر اسراری نهفته از دل خروارها خاک بیرون کشیده شود.